Page 55 - inovasyon 20

İNOVATİF HABER SAMANYOLUNUN

KARA DELiGi

Tuğba Sevinç
Kültür Koleji Ortaokulu
Fen Bilimleri Bölüm Başkanı

RESİM-1

Bir kara delik o kadar güçlü bir yerçe- tuhaf, yoğun, büyük kütleli nesneler Resim-1: Sanatçının Cygnus X-1 konsepti. Gökbilimciler, Cygnus X-1'in bir
kimine sahiptir ki, hiçbir şey, hatta içerdiğini öne süren ilk kişiydi. Kara ikili yıldız sistemindeki tipik bir yıldız karadeliği olduğuna inanıyor. Cygnus

ışık bile ondan kaçamaz. Bu yüzden delikler; Einstein'ın genel göreli- X-1 bir kara deliğe çökmeden önce bir yıldızdı. Kara deliği tespit edebilmemi-

kara delikler karadır. Onları doğrudan lik denklemlerinden, büyük kütle- zin nedeni, HDE 226868 adlı mavi bir üstdev değişen yıldız olan yoldaşından
göremeyiz. Ancak kara deliklerin etra- li yıldızların ölümü ve çöküşünün malzeme çekmesidir.

flarındaki boşluk üzerindeki etkilerini doğal bir sonucu olarak ortaya çıkar.
görebiliriz. Kara delikler, milyonlarca 1916'da Alman matematikçi Karl Sch- Üç tür kara delik biliyoruz. Birincisi, sözde yıldız kütleli kara delik. Bun-

veya milyarlarca yıldızın kütlesi kadar warzschild, kara delikleri matema- lar büyük yıldızların kalıntıları. Ömrünün sonunda, güneşimizin kütlesinin

büyük olabilir. Veya süpernova patla- tiksel olarak formüle eden ilk kişiydi. yaklaşık beş katından fazla olan bir yıldız bir süpernova olarak patladığında,
maları sırasında aşırı yoğunlukta ezi- Teorik fizikçi John Wheeler, uzun yerçekimi çekirdeğini aniden ve şiddetle sıkıştırır. Yıldızın kütlesine bağlı ola-

len birkaç yıldız kütlesi kadar küçük yıllar sonra, 1967'de kara delik adını rak çöküş durabilir ve bir nötron yıldızı oluşturabilir. Ancak kütlesi yeterliyse,

olabilirler. Geçen yıl orta kütleli kara ilk kez kullandı. çekirdeğin çöküşü devam edecek ve bir kara delik oluşturacaktır. Yıldız küt-
deliklerin de var olduğunu öğrendik. 1970'lere kadar kara delikler sadece leli kara delikler, güneşimizin kütlesinin minimum yaklaşık beş katı ile güneş

Ayrıca, mikro kara delikler bile olabilir. matematiksel meraklardı. Daha sonra, kütlesinin yaklaşık 60 katı arasında değişen kütlelere sahiptir. Çapları tipik

Albert Einstein, 1915'teki genel göre- 1971'de bilim adamları ilk fiziksel kara olarak 10 ila 30 mil (16-48 km) arasındadır.
lilik kuramında; evrenimizin böyle deliği, Cygnux X-1'i keşfettiler. Bilim adamları 2021'de orta kütleli bir kara delik keşfettiklerini duyurdular.

54 • İNOVASYON KÜLTÜRÜ / HAZİRAN 2022 HAZİRAN 2022 / İNOVASYON KÜLTÜRÜ • 55